Sáng ngày 25/12, tại Hà Nội, Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức Hội thảo “Chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn: Thực trạng và giải pháp”.
Quang cảnh Hội thảo.
Tham dự Hội thảo có đại biểu một số cơ quan quản lý Nhà nước, đại diện lãnh đạo một số tổ chức khoa học và công nghệ, các Ban trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam cùng các chuyên gia, nhà khoa học từ các hội, ngành toàn quốc.
ThS. Nguyễn Quyết Chiến – Tổng thư ký Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) cùng TS. Nguyễn Thị Bích Lan – Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số đồng chủ trì Hội thảo.
Hội thảo được tổ chức nhằm đánh giá khách quan, khoa học thực trạng triển khai các chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn, đặc biệt trong Chương trình xây dựng nông thôn mới. Từ đó đề xuất các nhóm giải pháp khả thi, có cơ sở lý luận và thực tiễn, góp phần hoàn thiện chính sách và thúc đẩy triển khai chuyển đổi số nông thôn theo hướng bền vững, bao trùm và hiệu quả hơn trong thời gian tới.
Hội thảo tập trung vào một số nội dung như: Làm rõ những vấn đề cốt lõi đặt ra trong chuyển đổi số nông thôn hiện nay; những hạn chế, bất cập trong triển khai chính sách về chuyển đổi số nông thôn hiện hành; đánh giá tính hiệu quả và khả năng nhân rộng của các mô hình thí điểm; đề xuất cơ chế phối hợp giữa Nhà nước – Doanh nghiệp – Tổ chức Khoa học và Công nghệ – Cộng đồng cũng như các giải pháp về hạ tầng, dữ liệu, nguồn nhân lực và truyền thông trong chuyển đổi số khu vực nông thôn,…
ThS. Nguyễn Quyết Chiến – Tổng thư ký Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phát biểu khai mạc Hội thảo.
Chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là đưa công nghệ về làng quê
Phát biểu khai mạc Hội thảo, ThS. Nguyễn Quyết Chiến, Tổng Thư ký VUSTA cho biết, chuyển đổi số đang trở thành một xu thế tất yếu, một động lực cốt lõi thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra sâu rộng và nhanh chóng. Tại Việt Nam, chuyển đổi số không chỉ là một lựa chọn chiến lược, mà được xác định là con đường quan trọng để rút ngắn khoảng cách phát triển, nâng cao năng suất, chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia.
Đối với khu vực nông thôn – nơi sinh sống của phần lớn dân cư cả nước, giữ vai trò nền tảng của ổn định xã hội, an ninh lương thực và bản sắc văn hóa, ThS. Nguyễn Quyết Chiến nhấn mạnh, chuyển đổi số càng mang ý nghĩa đặc biệt.
“Chuyển đổi số nông thôn không đơn thuần là đưa công nghệ về làng quê, mà là tái cấu trúc phương thức phát triển nông thôn, từ quản trị, sản xuất, phân phối đến cung ứng dịch vụ công và nâng cao chất lượng đời sống người dân” – ThS. Nguyễn Quyết Chiến cho hay.
Theo ThS. Nguyễn Quyết Chiến, trong bối cảnh Việt Nam theo đuổi các mục tiêu phát triển bền vững và cam kết thực hiện nguyên tắc “không để ai bị bỏ lại phía sau”, chuyển đổi số nông thôn không thể chỉ tập trung vào các mô hình trình diễn hay các địa phương có điều kiện thuận lợi, mà cần hướng tới một nghị trình chuyển đổi số bao trùm, lấy người dân làm trung tâm, lấy hiệu quả thực chất làm thước đo, coi việc thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và thành thị là yêu cầu xuyên suốt.
TS. Nguyễn Thị Bích Lan – Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số phát biểu tại Hội thảo.
Cùng quan điểm, TS. Nguyễn Thị Bích Lan – Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số trong phát biểu đề dẫn Hội thảo đã cho rằng, chuyển đổi số nông thôn hiện nay đang đứng trước ba sự dịch chuyển lớn. Trước hết, đó là từ tư duy “ứng dụng công nghệ” sang tư duy “chuyển đổi mô hình phát triển”. Trong đó, công nghệ chỉ là công cụ, trong khi cốt lõi là thay đổi cách tổ chức sản xuất, quản trị cộng đồng, cung cấp dịch vụ và kết nối thị trường.
“Nếu chỉ dừng lại ở việc đưa phần mềm, nền tảng hay thiết bị về nông thôn mà không làm thay đổi mô hình vận hành thì chuyển đổi số sẽ nhanh chóng rơi vào hình thức” – TS. Nguyễn Thị Bích Lan nói.
Thứ hai là quá trình dịch chuyển từ các mô hình thí điểm đơn lẻ sang yêu cầu liên thông, tích hợp và nhân rộng. Về vấn đề này, TS. Nguyễn Thị Bích Lan cho rằng, trên thực tế, đã có nhiều mô hình xã thông minh, xã thương mại điện tử được triển khai nhưng chưa kết nối được với nhau, chưa gắn chặt với hệ thống dữ liệu quốc gia, dữ liệu ngành, dẫn đến chưa hình thành chuỗi giá trị số bền vững cho nông thôn.
Thứ ba là từ cách tiếp cận “lấy chính quyền làm trung tâm” sang cách tiếp cận lấy người dân và chủ thể kinh tế nông thôn làm trung tâm. Trong đó, người nông dân, hợp tác xã, hộ kinh doanh, doanh nghiệp nhỏ ở nông thôn phải trở thành người sử dụng thực sự, hưởng lợi thực sự từ chuyển đổi số.
“Những dịch chuyển trên đặt ra yêu cầu phải xem xét lại toàn bộ hệ thống chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn hiện nay, cả về thiết kế lẫn cách thức triển khai” – TS. Nguyễn Thị Bích Lan nhấn mạnh.
Dữ liệu chung – cơ sở quan trọng để triển khai chuyển đổi số nông thôn
Trình bày tham luận tổng quan về chuyển đổi số và chuyển đổi số trong nông nghiệp và nông thôn, ông Đặng Tùng Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ – Chính phủ số (Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh đến vai trò của dữ liệu trong chuyển đổi số. Đặc biệt, nguồn dữ liệu chung, mang tính nền tảng, có tính chất chia sẻ rộng rãi càng có vị trí rất quan trọng trong chuyển đổi số.
“Dữ liệu rất quan trọng trong chuyển đổi số, bởi dữ liệu càng dùng càng tạo ra giá trị. Đơn cử như trong sử dụng AI, nếu có nhiều dữ liệu phục vụ cho AI thì càng tạo ra nhiều giá trị mới” – ông Đặng Tùng Anh cho hay.
Ông Đặng Tùng Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ – Chính phủ số (Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh đến vai trò của dữ liệu trong chuyển đổi số.
Cũng theo ông Đặng Tùng Anh, việc AI đang được ứng dụng mạnh mẽ hiện nay cũng như sự phát triển của các hình thức bán hàng trên các sàn thương mại điện tử,… là những điều kiện thuận lợi để triển khai chuyển đổi số khu vực nông nghiệp, nông thôn.
Tuy nhiên, ông Đặng Tùng Anh cũng lưu ý đến cách tiếp cận trong chuyển đổi số khu vực nông thôn. Bởi thực tế, khi tiếp xúc với bà con nông dân, họ không quan tâm quá nhiều đến vấn đề lý thuyết chuyển đổi số mà quan tâm trực tiếp trong việc sử dụng các cách thức nhằm giúp tăng năng suất và tạo ra những giá trị cụ thể cho quá trình sản xuất, bán các mặt hàng nông nghiệp.
“Người nông dân rất quan tâm đến những vấn đề thiết thực, gắn liền với sản phẩm mà họ làm ra. Đây chính là nội dung mà chuyển đổi số cần gắn chặt để tiếp cận với người dân” – ông Đặng Tùng Anh nói.
Tại bài tham luận, ông Đặng Tùng Anh đề cập đến giải pháp triển khai mô hình chuyển đổi số tại các “Làng thông minh”. Trong đó, với mô hình này sẽ tập trung phát triển sáng kiến số cho cộng đồng dựa trên cơ sở sử dụng các kết nối, giải pháp và tài nguyên số và các sáng tạo địa phương trong nông nghiệp, nông thôn, dựa trên 3 trụ cột – thiết chế, con người, công nghệ, nhằm hướng tới đạt được các mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi số toàn diện, bao trùm.
“Việc triển khai thí điểm mô hình Làng thông minh chính là điều kiện, tiền đề quan trọng để xây dựng xã nông thôn mới 4.0” – ông Đặng Tùng Anh khẳng định.
Truyền thông trong chuyển đổi số nông thôn phải “đi đến cùng” với người dân
Phát biểu tại Hội thảo, ông Bùi Trường Minh (Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh đến vị trí không thể thiếu của công tác truyền thông trong chuyển đổi số khu vực nông thôn. Theo ông Bùi Trường Minh, truyền thông đóng vai trò định hướng tư tưởng, thống nhất nhận thức trong toàn xã hội về chuyển đổi số nông thôn.
“Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về chuyển đổi số, nếu chỉ dừng lại ở văn bản, nghị quyết mà không được truyền thông đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu, rất khó đi vào cuộc sống. Truyền thông chính là cầu nối để chuyển tải tinh thần, mục tiêu và nội dung cốt lõi của chính sách tới từng cán bộ, đảng viên và người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn – nơi trình độ tiếp cận thông tin còn có sự chênh lệch so với đô thị” – ông Bùi Trường Minh nói.
Ông Bùi Trường Minh (Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phát biểu tham luận tại Hội thảo.
Trên cơ sở đó, ông Bùi Trường Minh cho rằng, truyền thông góp phần quan trọng trong việc thay đổi tư duy của người dân nông thôn, từ bị động sang chủ động trong tiếp cận và tham gia chuyển đổi số. Nếu không có truyền thông phù hợp, người dân rất dễ đứng ngoài tiến trình chuyển đổi số hoặc tham gia một cách hình thức.
“Trong chuyển đổi số nông thôn, truyền thông không chỉ “đi trước một bước” mà còn phải “đi cùng” và “đi đến cùng” với người dân. Truyền thông thành công sẽ tạo nền tảng nhận thức vững chắc, là tiền đề để triển khai hiệu quả các giải pháp kỹ thuật, công nghệ và tổ chức trong tiến trình chuyển đổi số” – ông Bùi Trường Minh phân tích.
Để làm tốt công tác truyền thông trong chuyển đổi số nông thôn, ông Bùi Trường Minh đề xuất, cần chuyển mạnh từ tuyên truyền chủ trương, chính sách chung sang truyền thông theo hướng “lấy lợi ích của người dân làm thước đo”. Trong đó, nội dung truyền thông phải tập trung làm rõ chuyển đổi số mang lại lợi ích gì cho người dân trong đời sống hằng ngày, trong sản xuất nông nghiệp, tiêu thụ nông sản, tiếp cận dịch vụ công, chăm sóc sức khỏe, giáo dục con em và giao tiếp xã hội?.
Theo ông Bùi Trường Minh, các nội dung trọng tâm cần được ưu tiên truyền thông bao gồm: sử dụng dịch vụ công trực tuyến; thanh toán không dùng tiền mặt; thương mại điện tử nông sản; truy xuất nguồn gốc sản phẩm; ứng dụng công nghệ số trong sản xuất nông nghiệp; kỹ năng bảo đảm an toàn, an ninh thông tin trên không gian mạng.
Về hình thức, đổi mới theo hướng đa dạng, linh hoạt, phù hợp với từng nhóm đối tượng. Bên cạnh việc phát huy hiệu quả của hệ thống truyền thanh cơ sở, báo chí chính thống, cần đẩy mạnh ứng dụng các nền tảng số, mạng xã hội, video ngắn, inforgraphic, các sản phẩm truyền thông trực quan, sinh động, dễ hiểu.
“Thực tiễn tại thành phố Hà Nội cho thấy, việc sử dụng các nhóm Zalo cộng đồng, fanpage xã, thôn để truyền thông về dịch vụ công trực tuyến, thanh toán điện tử, phòng chống lừa đảo đã mang lại hiệu quả rõ rệt, giúp người dân tiếp cận thông tin nhanh chóng, kịp thời” – ông Bùi Trường Minh lấy ví dụ.
4 thách thức trong chuyển đổi số di sản văn hóa ở nông thôn
Tham luận tại Hội thảo với chủ đề “ứng dụng công nghệ số trong lưu giữ, bảo tồn và phát triển giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch ở vùng nông thôn”, ông Kiều Công Thược, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phát triển Công nghiệp Văn hóa Việt Nam đề cập đến 4 thách thức hiện nay trong chuyển đổi số di sản văn hóa ở nông thôn.
Thứ nhất là hạ tầng số còn yếu ở nhiều vùng nông thôn. Theo ông Kiều Công Thược, đây là rào cản đầu tiên và rõ rệt nhất khi nhiều địa phương vùng sâu, vùng xa vẫn thiếu kết nối internet tốc độ cao, cơ sở vật chất công nghệ còn hạn chế, trong khi việc số hóa dữ liệu đòi hỏi thiết bị hiện đại và dung lượng lưu trữ lớn. Bên cạnh đó, không phải nơi nào cũng đáp ứng được yêu cầu về cơ sở hạ tầng như sóng wifi, 4G,…để du khách trải nghiệm các ứng dụng số.
“Hạ tầng không đồng bộ dẫn đến nguy cơ dữ liệu số bị phân tán, khó chia sẻ, hoặc trải nghiệm du lịch số của du khách bị gián đoạn” – ông Kiều Công Thược chia sẻ.
Ông Kiều Công Thược, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phát triển Công nghiệp Văn hóa Việt Nam đề cập đến 4 thách thức trong chuyển đổi số di sản văn hóa ở nông thôn.
Thứ hai là việc thiếu nguồn nhân lực am hiểu công nghệ và văn hóa. Ở nông thôn hiện nay, đội ngũ nhân lực có kiến thức liên ngành – vừa hiểu về di sản văn hóa, vừa thành thạo kỹ năng công nghệ thông tin rất mỏng. Phần lớn cán bộ văn hóa, bảo tàng cơ sở tuổi cao, ít được đào tạo về công nghệ mới; trong khi đội ngũ trẻ am hiểu công nghệ thường không gắn bó ở quê mà di chuyển ra thành thị.
Thứ ba là chi phí đầu tư ban đầu lớn. Theo ông Kiều Công Thược, để có sản phẩm số chất lượng cần đầu tư một khoản kinh phí không nhỏ trong khi nguồn lực tài chính ở các địa phương nông thôn thường hạn hẹp.
Thứ tư là nguy cơ “làm mới” quá mức, mất tính chân thực. Điều này xuất phát từ lo ngại khi đưa di sản lên môi trường mạng để phục vụ du lịch, có thể xảy ra việc biến tấu, dàn dựng một số yếu tố để hấp dẫn hơn, nhưng vô tình làm mai một giá trị nguyên gốc.
“Giữ được tính xác thực và linh hồn di sản trong quá trình số hóa là một thách thức không nhỏ” – ông Kiều Công Thược nêu ý kiến.
Trên cơ sở đó, ông Kiều Công Thược cho rằng, cần có chính sách ưu tiên nguồn lực cho chuyển đổi số di sản, đặc biệt tại các vùng nông thôn trọng điểm về văn hóa. Ngân sách nhà nước nên tập trung đầu tư số hóa những di sản tiêu biểu, có nguy cơ cao, tạo mô hình mẫu. Song song, có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức xã hội tham gia đầu tư thông qua hình thức đối tác công – tư (PPP).
Đáng chú ý, ông Kiều Công Thược nhấn mạnh đến nguyên tắc đặt cộng đồng và bản sắc văn hóa làm trung tâm. Mọi giải pháp công nghệ cần được thiết kế xoay quanh lợi ích và sự tham gia của cộng đồng sở hữu di sản. Trước khi số hóa hoặc đưa di sản lên mạng, cần tham vấn ý kiến cộng đồng địa phương để đảm bảo sự đồng thuận và tôn trọng phong tục, tín ngưỡng bản địa. Đồng thời, khi du lịch số mang lại nguồn thu, cần có cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng cho người dân.
Giải pháp hỗ trợ chuyển đổi số cho mô hình sản xuất, kinh doanh tại nông thôn
ThS. Trần Hồng Quỳnh – Phó Viện trưởng – Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số phát biểu chỉ ra những bất cập trong khai thác dữ liệu số nông nghiệp, nông thôn và đề xuất một số giải pháp xây dựng, khai thác, sử dụng, phát huy hiệu quả dữ liệu số.
Tại Hội thảo, các đại biểu đã sôi nổi thảo luận, trao đổi về các chủ đề: những bất cập trong khai thác dữ liệu số nông nghiệp, nông thôn; điểm nghẽn “mấu chốt” trong chuyển đổi số khu vực dân tộc thiểu số và miền núi; các giải pháp hỗ trợ chuyển đổi số cho các mô hình sản xuất, kinh doanh tại nông thôn; đào tạo ứng dụng AI cho thanh niên nông thôn…
Nhà báo Hoàng Thị Phương Liên (Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc và Tôn giáo) phát biểu ý kiến tham luận tại Hội thảo.
Chia sẻ ý kiến tại Hội thảo, ông Hoàng Văn Thi, Giám đốc Trung tâm kinh doanh, Công ty Cổ phần MISA nhấn mạnh tới các điểm lưu ý cần triển khai trong chuyển đổi số hợp tác xã ở nông thôn như: triển khai chế độ kế toán theo Thông tư số 71/2024/TT-BTC; minh bạch quản lý tài chính hiệu quả, hạn chế rủi ro sai sót để kiểm soát tiền, quỹ; triển khai công nghệ, hệ thống truy xuất nguồn gốc để bảo vệ thương hiệu chung; triển khai mô hình bán hàng mới như livestream, thương mại điện tử,…Trong chuyển đổi số doanh nghiệp, cần quan tâm tuân thủ các quy định về hóa đơn điện tử, kê khai thuế, chế độ kế toán; ứng dụng công nghệ để tự động hóa quy trình vận hành, tối ưu chi phí; chuyển dịch mạnh mẽ sang mô hình kinh doanh đa kênh, ứng dụng các công cụ tiếp thị số.
Ông Hoàng Văn Thi, Giám đốc Trung tâm kinh doanh, Công ty Cổ phần MISA phát biểu tại Hội thảo.
Đóng góp vào quá trình trên, ông Hoàng Văn Thi cho biết, Công ty cổ phần MISA đang cung cấp ứng dụng AI – trợ lý số MISA AVA giúp tự động hạch toán chứng từ, cảnh báo rủi ro hóa đơn, cung cấp và phân tích dữ liệu tự động; nền tảng kế toán dịch vụ MISA ASP giúp kết nối doanh nghiệp, hộ, cá nhân kinh doanh với đơn vị cung cấp dịch vụ kế toán uy tín, chuyên nghiệp trên toàn quốc.
Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số cam kết đồng hành, đóng góp trí tuệ thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số nông thôn
Phát biểu tổng kết và bế mạc Hội thảo, TS. Nguyễn Thị Bích Lan – Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số khẳng định, Hội thảo đã hoàn thành tốt mục tiêu đề ra, tạo được diễn đàn trao đổi khoa học nghiêm túc, thực chất và đa chiều về chính sách, mô hình chuyển đổi số trong nông nghiệp, nông thôn hiện nay. Các tham luận và ý kiến thảo luận tại Hội thảo không chỉ phản ánh sinh động thực tiễn triển khai chuyển đổi số ở nhiều địa phương, lĩnh vực, mà còn chỉ ra những điểm nghẽn cốt lõi về thể chế, hạ tầng, dữ liệu, nguồn nhân lực và cơ chế phối hợp giữa các chủ thể.
Các đại biểu tham dự Hội thảo chụp ảnh lưu niệm.
TS. Nguyễn Thị Bích Lan đánh giá cao tinh thần trách nhiệm, tính khoa học và các đề xuất mang tính gợi mở, khả thi của các chuyên gia, nhà khoa học, đại diện cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức xã hội. Nhiều ý kiến đã tiếp cận vấn đề chuyển đổi số nông thôn không chỉ ở góc độ công nghệ, mà đặt trong tổng thể mô hình phát triển, gắn với người dân, cộng đồng và yêu cầu phát triển bền vững. Trên cơ sở đó, Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số sẽ tiếp thu đầy đủ, có chọn lọc các ý kiến phát biểu, tham luận tại Hội thảo, tiến hành tổng hợp, phân tích và hệ thống hóa thành các nhóm vấn đề trọng tâm.
Từ kết quả Hội thảo, Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số sẽ chủ động tư vấn, đề xuất và kiến nghị chuyên môn tới các bộ, ngành chức năng và cơ quan liên quan nhằm góp phần hoàn thiện chính sách, cơ chế và mô hình triển khai chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn trong thời gian tới. TS. Nguyễn Thị Bích Lan nhấn mạnh, chuyển đổi số nông thôn là một quá trình lâu dài, đòi hỏi cách tiếp cận bài bản, đồng bộ và sự chung tay của Nhà nước, các nhà khoa học, doanh nghiệp và cộng đồng. Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số cam kết tiếp tục đồng hành, nghiên cứu và đóng góp trí tuệ để thúc đẩy tiến trình chuyển đổi số nông thôn theo hướng thực chất, bao trùm và bền vững./.